آثار اجتماعی خشم
در ۹ ماه امسال ۱۱ هزار ۴۹۳ نفر به دلیل نزاع و درگیری به پزشکی قانونی استان همدان مراجعه کردهاند؛ که این آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل این، ۵/۱ درصد افزایش داشته است. بیشتر افراد مراجعه کننده هم جوان و در سنینیاند، که توانایی تعقل و تفکر کافی قبل از واکنش صحیح به مسایل اجتماعی را ندارند. آنها دراین موقع راهحل مشکل خود را در استفاده از زور مییابند. نتیجه آن هم صدمه رساندن به دیگران و درافتادن با قانون است. چه بسا که بر اساس اعمال زور و بروز این تصمیم غیرمنطقی و آنی، حقوقی از آنها و دیگران پایمال میشود. از حضرت رسول اکرم (ص) درنهج الفصاحه نقل شده است: «بدانید بهترین انسانها افرادی هستند که دیر به خشم میآیند و زود راضى میشوند». یا از حضرت علی (ع) نقل شده است: «به هنگام خشم نه تصمیم بگیرد، نه دیگران را قضاوت و نه تنبیه کنید. چرا که بعد از آن افسوس تصمیم اشتباه برای ما خواهد ماند».
فروید خشم را محرک ذاتی انسان میداند و تاکید دارد که انسان با خشم به دنیا میآید. خشم میتواند بر اثر برانگیخته شدن عواطف جریحهدار شده ایجاد شود که آثار آن پاسخهای بدنی انسانها است. نبود تعادل هورمونی (پرکاری تیروئید) و یا تغییرات هورمونی در بانوان در سنین بالا، خستگی، افراد زودرنج، اضطراب بالای افراد، ناتوانی در برخورد صحیح با مشکلات و مواجه با بیعدالتی و ظلم انسانها را خشمگین میکند. خشم در تشدید و بروز بیماریها موثر است.
نشانههای بروز خشم برافروختگی چهره، تغییر سطح صدا و نوع گفتار و افزایش تنفس است. افراد در برخورد با حالتهای بیرونی خشم رفتارهای متفاوتی به غیر از یقهگیری و نزاع هم دارند. گاه فرد عصبانی و خشمگین در واکنشهای کلامی خود به تکهپرانیهای غیراخلاقی (زخم زبان و کنایه) نسبت به فرد و یا افراد مقابل متوسل میشود. تسمخر و شوخیهای ناخوشایند هم از دیگر نشانههای بارز بروز این رفتار منفی است. افراد خشمگین حتی منکر این رفتار اشتباه میشوند. سرکوب خشم در درازمدت در افراد به کینه و تلخی خودسرکوب شده منجر و نگرش او را درباره خود و محیط پیرامون به احساس منفی تغییر میدهد.
وقتی خشمگین میشویم باید حتما کلاه خود را منصفانه قاضی کنیم و بدون مقصر دانستن دیگران چرائی آن را بررسی کرده و از خود بپرسیم که آیا زود نتیجهگیری نمیکنیم؟ عجولانه قضاوت عجولانه نکردهایم؟ انتظار ما از دیگران معقول بوده یا نه؟ براین اساس وسعت دید و ارزیابی ما درباره به این پدیده ناخوشایند افزایش مییابد و آنوقت به تصمیم صحیح و معقول منتهی خواهد شد. با وقوع پدیده خشم حتما سعی کنیم، محیط ایجاد کننده خشم را بدون آسیب رساندن به دیگران ترک کنیم به روح و جسم خود فرصت دهیم تا به آرامش برسد. در آن صورت یا خود توانایی اخذ تصمیم صحیح را درباره موضوع داریم یا از نظر کارشناسان و متخصاصان برای حل آن مدد میجوئیم.
برای پیشگیری از نشانههای روحی و جسمی خشم باید به جای سرکوب و انکار آن را پذیرفت و در پی حل آن برآمد. اگر به چنین رفتار منفی دچار و گرفتار شدهاید. برای پیشگیری از وقوع پیامدهای ناخوشایند آن در ارتباطات اجتماعی فردی و گروهی باید با دریافت مشاوره از متخصصان حوزه روانشناسی عوامل ایجاد و بروز این رفتار را در حال و گذشته خود بررسی و شناسایی کنید و با راهحلهای تخصصی به اصلاح رفتار خود بپردازید. از راهحلهای مطرح در این حوزه یادگیری رفتارهای جایگزین و اتکا حداقلی بر خشم در صحبت با دیگران است. همچنین با تمرکز بر تخلیه مثبت خشم و با ورزش، سرگرمیهای مفید، سفر و مدیتیشن میتوان استرس را کاهش داد و خشم خود را مدیریت کنیم.
حمید نصرتی قانعی - کارشناس ارشد روان شناسی