سابقه تاریخی
سیاح غرب به نام ابنحوقل در سال ۳۶۷ هجری از منطقه کلیبر دیدن کرده و مینویسد: سیاهکویه (قره داغ) کوهی بس بزرگ است و مردم آنجا به سیصد زبان تکلم دارند. در سراسر آن باغها و گلها و آبراههها و نیز فلاحان دیده میشوند، سرزمین پر برکت و حاصلخیز است چنانکه میوههای آن هدر رود و خوردن آن رایگان است. در این ناحیه همیشه ابر است و آفتاب کمتر میتابد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان کلیبر با وسعت 2072 كیلومتر مربع (4.5 درصد مساحت استان) در 165 کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان خداآفرین، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان ورزقان و از سمت جنوب با شهرستان اهر هممرز است.
تقسیمات کشوری
طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان کلیبر دارای دو بخش به نامهای مرکزی (شامل دهستانهای ییلاق، میشهپاره، پیغانچایی و مولان) و آبشاحمد (شامل دهستانهای آبشاحمد، قشلاق و سیدان)، دو نقطه شهری به نامهای کلیبر و آبشاحمد و 244 آبادی میباشد.
جمعیت
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال 1390، جمعیت شهرستان کلیبر در حدود 48837 نفر (1.3 درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان 9887 نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان 12205 نفر و جمعیت روستایی آن 36632 نفر و تعداد خانوار آن 12780 خانوار است.
اقلیم و آب و هوا
شهرستان کلیبر از نظر آب و هوا چهار فصل، داراي تابستانهاي معتدل، كوههاي جنگلي پوشيده از درخت و زمستانهاي پربرف است. از لحاظ پستي و بلندي اين شهرستان منطقهاي كوهستاني بوده و رشته كوه اصلي آن با نام قرهداغ داراي قلل متعدد با ارتفاعات متفاوت است. بيشتر قلل اين رشته كوه در دو شهر اهر و كليبر واقع شده و از جمله قلل گشتسر (2940 متر)، قاضي بلاغ (2700 متر)، شيور (2652 متر)، سارپارق (2860 متر) و زينقالو (2900 متر) در این منطقه استقرار يافتهاند.
وضعیت اقتصادی
با توجه به مراتع نسبتاً غنی با تنوع گیاهی بالا، جنگلهای ارسباران با فلور غنی، پتانسیل مناسب جهت زنبورداری به دلیل مراتع و جنگل ها، تولید بیش از 95 درصد پنبه، بیش از 80 درصد سماق و 52 درصد زغال اخته استان، محوریت سرمایهگذاری این شهرستان را بر پایه كشاورزی، دامداری و توسعه بخش گردشگری استوار کرده است. توسعه صنایع تبدیلی به عنوان حمایت از بخش كشاورزی از اولویتهای بعدی میباشد.
نقاط تاریخی و دیدنی
قلعه بابک یا قلعه بذ (مهمترین اثر به جا مانده از تمدنهای گذشته بر بالای کوههای مهجور در ۵ کیلومتری جنوب غربی کلیبر)، قلعه پیغام (در ۱۰ کیلومتری جنوب کلیبر در نزدیکی روستای پیغام مربوط به دوران قبل از اسلام)، مسجد جامع کلیبر، قصر آيینهلو، تفرجگاه قلعه درهسی (در ۳ کیلومتری جنوب غرب کلیبر (اخیرا در این منطقه عملیات اجرایی ساخت تلهکابین و مجتمع تفریحی آغاز شده است)
جاذبه های اصلی کلیبر
مشهورترین و پربازدیدکننده ترین جاذبه های کلیبر شامل قلعه بابک، آینالو و مکیدی درهسی هستند.
قلعه بابک
حدود سه کیلومتر که به سمت جنوب غربی از شهر کلیبر خارج می شوید به دره ای فوق العاده زیبا می رسید. دره ای سرسبز پوشیده از درختان بیشمار و کوتاه که فاصله بین آنها به هیچ وجه دیده نمی شود. در میان این جنگل بی نهایت زیبا صدای انواع پرندگان به گوش می رسد که حس فوق العاده عالی به گردشگر می دهد. در این جنگل انواع کبک و پرندگان شکاری مانند شاهین زندگی می کنند.
به تازگی در این منطقه عملیات اجرایی ساخت تله کابین و مجتمع تفریحی آغاز شده است. این مجموعه بسیار گسترده از بخش های متنوعی مانند مجموعه های تله کابین گردشگری، رستوران های سنتی و مدرن، اقامتی، مجموعه تفریحی و شهربازی، مجموعه ورزشی، دهکده تندرستی، شهرک سینمایی و رصدخانه، باغ گل، باغ وحش، باغ پرندگان، پارک طبیعت، خدمات عمومی و تجاری و فضاهای عمومی تشکیل شده است که در فازهای مجزا و زمان بندی های تعیین شده، اجرا خواهند شد.
منطقه حفاظت شده ارسباران حدود ۸۰ هزار و ۴۲۷ هکتار وسعت دارد و از ارزشهای خاص گیاهی و جانوری برخوردار است. آینالو نیز در قلب این منطقه قرار دارد. غزال و مارال های آینالو بسیار مشهور هستند که در منطقه ای حصار کشیده آزادانه زندگی می کنند.
این منطقه به قدری سرسبز است که بیشتر مردم برای پیک نیک به آنجا می روند. بالای کوه، هوای خنک و مناظر عالی از جمله جاذبه های آینالو هستند.
پارک جنگلی مکیدی
اگر مسیر دره قلعه بابک را همین طور به سمت غرب ادامه دهید به پارک جنگلی مکیدی می رسید. مکیدی تا چند سال پیش جنگلی بکر و دست نخورده و مملو از درختان فندق و خرگوش بود. اما چندین سال است در آن آلاچیق و بوفه و پارکینگ ساخته شده است و آخر هفته ها پذیرای مسافران بیشماری است که از شهرهای اطراف و خود کلیبر به سمت آن سرازیر می شوند. این جنگل پس از روستاهای شجاع آباد، هجراندوست، آغویه و علی آباد قرار دارد و جای دنج و آرامی برای آرامش و استراحت عاشقان طبیعت است.
پارک ملی ارسباران
ارسباران صرف نظر از جاذبههای شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونههای گیاهی و جانوری کمیاب، چشماندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیبپذیری بالای خود در سالهای ۱۳۵۰و ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقهٔ ممنوعه و سپس منطقهٔ حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شده و چندی پیش نیز به پارک ملی ارسباران ارتقا یافت.
در پارک ملی ارسباران۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸گونه پستاندار و ۲۲گونه ماهی شناخته شده است.
منطقهٔ ارسباران در سایهٔ وجود زیستگاههای غنی یاد شده، زیستگاه پستانداران بزرگ نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوهای، گرگ و پلنگ میباشد.
از گونههای پرندگان بومی ارسباران میتوان به «قره خروس قفقازی»، کبک، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاری و تعداد بیشماری پرندگان آبزی و خشکیزی اشاره کرد. از پستانداران شاخص این منطقه کل و بز، پلنگ، گربه وحشی، خرس قهوهای و سیاه گوش را میتوان نام برد
«مارال»، گونهٔ منقرض شدهٔ منطقهٔ ارسباران نیز با انتقال هفت راس از پارک ملی گلستان در فضایی به وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی آینالو رها شده و در حال احیا است. در این میان جنگلهای بلوط «ممرز» به همراه گونههایی چون «کیکم»، «سماق»، «زرشک»، «انار وحشی»، سیب و گلابی وحشی، معرف مناطق جنگلی متراکم با اقلیم مرطوب، حکایت از غنای جنگلی این منطقه میکنند. میوه جنگلی قرهقات نیز در جنگلهای ارسباران به وفور یافت میشود. به دلیل شرایط خاص و ویژهٔ اقلیمی و جغرافیایی، منطقهٔ ارسباران از پوشش غنی و متنوع گیاهی و قارچی برخوردار است. از میان دو هزار و ۴۰۰ گونه شناسایی شده در آذربایجان حدود هزار و ۴۰۰ گونه از مجموع آنها در جنگلهای ارسباران زیست میکنند. طی سالهای اخیر نیز دکتر محمدرضا آصف طی چند سال نمونهبرداری مستمر و مداوم، قارچهای منطقه ارسباران را جمع آوری، شناسایی و بیش از ۲۵۰ گونه قارچ از منطقه گزارش کرده است.