سالها بود که در این کشور، تبلیغ «فرزند کمتر، زندگی بهتر» موج میزد و از هر سو برای اقناع ذهنها و تسخیر قلوب، هرآنچه که امکان داشت صورت گرفت؛ از تبلیغات پرحجم تا تنبیه های اقتصادی و اجتماعی، آنقدر گفتند تا اینکه از آن طرف پشت بام سقوط کردیم!
عباس حق شناس / تقدیم: این برگ سبز، تحفه ای باشد
تقدیم به روح بلند علامه سید محمد حسین طهرانی که در اوج تبلیغات «فرزند کمتر، زندگی
بهتر» خالصانه و از سر دلسوزی نظر اسلام را درباره ی جمعیت در قالب کتاب «کاهش جمعیت،
ضربه ای سهمگین بر پیکر مسلمین» ارائه کرد.
***این مقاله
نگاهی دارد به تعداد فرزند از نظر اسلام و مسائل پیرامون آن، که شامل دو بخش قرآن و
سنت است:
موضوع های قرآنی از قبیل رزق در قرآن، تقوای الهی و جلب روزی،
ازدواج و رزق، جمعیت زیاد و نعمت بودن آن، قتل فرزندان به خاطر فقر و…
در بخش سنت ابتدا روایات معصومین درباره ی مسائلی چون اصل ازدواج
و جلب روزی، رابطه ی ازدواج و خوش اخلاقی، نهی مجردی بودن، ازدواج با زن ولود، فرزند
زیاد و افتخار پیامبر، رزق فرزندان، نهی از عزل، میزان کفاره جنین در مراحل مختلف،
نقد روایت «قله العیال احد الیسارین»، فضیلت دختران، فضیلت بارداری زن، کودک و برکت
و… بررسی شده است، و در نهایت عمل معصومین در این باب و تعداد فرزندان معصومین به تفکیک
آمده است.
مقدمه
سالها بود که در این کشور، تبلیغ «فرزند کمتر، زندگی بهتر» موج میزد و از هر سو برای اقناع ذهنها و تسخیر قلوب، هرآنچه که امکان داشت صورت گرفت؛ از تبلیغات پرحجم تا تنبیه های اقتصادی و اجتماعی، آنقدر گفتند مواظب باش و عقب برو از لب پشت بام، تا اینکه از آن طرف پشت بام سقوط کردیم!
برای ما که پیرو قرآن بوده و محب اهل بیت علیهم السلام هستیم،
لازم است که در همه ی شئون زندگی تابع قرآن و اهل البیت علیهم السلام باشیم. هرچند
تحقیات خوبی از جوانب مختلف در باب جمعیت صورت گرفته که از بهترین آنها در عصر حاضر
می توان از کتاب ارزشمند «کاهش جمعیت، ضربه ای سهمگین بر پیکر مسلمین» نوشته علامه
سید محمدحسین طهرانی نام برد ولی این حقیر نیز به نوبه ی خود سعی کردم با توجه به اینکه
قرآن کتاب زندگی و هدایت ما بوده و گفتار و رفتار معصومین برای ما الگوست، ابتدا از
قرآن شروع کرده و در نهایت قول و فعل معصومین را در این زمینه مورد تحقیق قرار دهم.
قرآن و تعداد فرزند
یکی از دغدغه های اصلی مردم جامعه در باب تعداد فرزند، بحث اقتصاد
است لذا ابتدا از بحث رزق شروع کرده و سپس مسائل دیگری چون تقوای الهی و جلب روزی،
نهی از قتل فرزندان و… بحث می شود.
1- کلمه رزق
با همه ی مشتقات آن حدود 115 بار در قرآن آمده و در همه ی آنها، آنجائی که می خواسته
رزق را به کسی نسبت دهد، دادن رزق را فقط به خداوند نسبت داده است:
الف- إِنَّما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً وَ تَخْلُقُونَ
إِفْکاً إِنَّ الَّذینَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا یَمْلِکُونَ لَکُمْ رِزْقاً
فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَ اعْبُدُوهُ وَ اشْکُرُوا لَهُ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ.
(عنکبوت، 17)
شما به جز خدا بتانى مى پرستید و دروغى مى سازید بی گمان آنهایى
که جز خدا مى پرستید مالک رزقى براى شما نیستند. پس روزى را نزد خدا بجویید و او را
بپرستید و همو را شکر گزارید که [همه] به سوى او باز گردانیده مى شوید.
ب- وَ ما مِنْ دَابَّهٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ
رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فی کِتابٍ مُبین (هود،
6)
هیچ جنبنده ای در زمین نیست مگر اینکه رزق او بر خداوند است.
ج- إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّهِ الْمَتینُ
(ذاریات، 58)
خداوند روزی دهنده و صاحب قوه و قدرت است.
د- فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَ أَنْبَتَها نَباتاً
حَسَناً وَ کَفَّلَها زَکَرِیَّا کُلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکَرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ
عِنْدَها رِزْقاً قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّى لَکِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ
إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِساب (آل عمران، 37)
پس پروردگارش او را به نیکى پذیرفت و او را به نیکى پرورش داد
و سرپرستى او را زکریا به عهده گرفت. هرگاه که زکریا در محراب بر او وارد مى شد خوراکى
نزد او مى یافت، مى گفت: اى مریم، این از کجا برایت آمده است؟ مى گفت: آن از جانب
خداست، و براستى خدا به هر کس بخواهد روزى بیشمار دهد.
هـ – قُلْ مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَمَّنْ
یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ مَنْ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ
الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ مَنْ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللَّهُ فَقُلْ
أَ فَلا تَتَّقُون (یونس، 31)
بگو: کیست که شما را از آسمان و زمین روزى مى دهد؟ یا کیست
که مالک گوش و دیدگان [شما] ست؟ و کیست که مرده را از زنده بیرون مى آورد و از زنده
مرده را بیرون مى آورد؟ و کیست که کار [آفرینش] را تدبیر مى کند؟ پس خواهند گفت:
خداست. بگو: پس چرا پرهیزگارى نمى کنید؟
و- لَهُ مَقالیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ
لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیم (شوری، 12)
کلیدهای آسمان و زمین از آن اوست، روزی را برای هرکس بخواهد
گسترش می دهد و برای هرکس بخواهد محدود می کند.
کلید زمان و فلک دست اوســــت بلندی عالم همه پست اوســــــــت
دهد روزق بسیار آن را که خواست کند تنگ روزی چو میلش بخواست
که آگه به هر چیز یکسر خداسـت همه رازها پیش او برملاســــــــــت.
ز- وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُون (ذاریات،
22)
و در آسمان روزی شما و چیزهایی است که به شما وعده داده شده.
2- آیاتی که
تقوای الهی را موجب جلب روزی می داند مثل:
الف- وَ مَنْ یَتَّقِ
اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا. وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ
یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ
اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً (طلاق، 2و3)
هرکس تقوای الهیی پیشه کند خداوند راه خروجی برای او قرار می
دهد و رزق او را از جایی که حساب نمی کند می رساند (تقوای شخصی)
ب- وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا
عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ
بِما کانُوا یَکْسِبُون (اعراف، 96)
و اگر اهل شهرها ایمان مى آوردند و پرهیزگارى مى کردند، البته
بر آنها [درهاى] برکاتى از آسمان و زمین را مى گشودیم و لیکن [آنها] تکذیب کردند،
پس [ما نیز] آنها را به سبب آنچه مى کردند بگرفتیم. (تقوای جمعی)
3- آیاتی که
وعده فقر دادن را به شیطان نسبت می دهد:
الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ
وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَهً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیم (بقره،
268)
شیطان شما را به فقر وعده مى دهد و به کارهاى زشت امر مى کند
[ولى] خدا شما را به آمرزش خود و فضل [و احسان خود] نوید مى دهد و خدا گشایش دهنده
داناست.
4- آیاتی که
اصل ازدواج را موجب جلب روزی می داند. مثل:
وَ أَنْکِحُوا الْأَیامى مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ
وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ
واسِعٌ عَلیم (نور، 32)
و به نکاح در آورید افراد بی زن و شوهر را که از خودتان هستند
و صالحان از غلامان و کنیزانتان را، اگر فقیر باشند خداوند از فضل خود آنانرا بی نیاز
می کند و خداوند توسعه دهنده و داناست.
پیامبر اکرم (ص) ذیل این آیه فرمودند: اطلبوا الغنی فی هذه الایه
«بی نیازی را در این آیه بجوئید».
یعنی گر فقیر هستید و می خواهید غنی شوید ازدواج کنید.
5-در قرآن خطاب به زنان پیامبر آمده «وَ قَرْنَ فی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولى (احزاب 33)
و [شما زنان] در خانه هاى خویش آرام بگیرید و زیور نمایى مکنید
چون زیورنمایى هاى [روزگار] جاهلیت.
خطاب این آیه به زنان پیامبر تنها به عنوان مصداق برتر است وگرنه
این خطاب متوجه به تمامی زنهای مسلمان است، شاید بتوان گفت که در این تعبیر، خانه به
عنوان قرارگاه زنان معرفی شده که حضور در آن مایه ی آرامش است. (فصلنامه تخصصی، ص
43)
بدیهی است که هرچه زنان کمتر در خانه حضور داشته باشند میل به
فرزند آوری در آنان کاهش می یابد و بالعکس هرچه زنان بیشتر در خانه باشند احتمال فرزندآوری
در آنان بیشتر می شود.
6- آیاتی که
از فرزند و جمعیت زیاد را نعمت و مدد الهی می داند:
الف- وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ
جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهارا (نوح، 12)
و شما را با خواسته ها و پسران مدد مى رساند، و براى شما بوستان
هایى مى آفریند، و نهرها براى شما پدید مى .آورد
علامه طباطبایی (ره) ذیل این آیه می فرمایند: «امداد به معنای
رساندن مدد به دنبال مدد دیگر است و مدد به معنای هرچیزی است که آدمی را در رسیدن به
حاجتش کمک کند و اموال و فرزندان نزدیک ترین کمک های ابتدائی برای رسیدن جامعه انسانی
به هدف های خویش است.
تذکر: این آیه در ادامه آیات قبل است که نتیجه استغفار را نزول
باران و افزایش مال و فرزندان می داند.
ب- وَ أَمْدَدْناکُمْ
بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیرا (اسراء، 6)
شما را کمک کردیم با اموال و فرزندان زیاد و نفرت شما را بیشتر
قرار دادیم.
به اموال و فرزندهای زیاد خداوند شما را یاری بداد
ج- وَ اذْکُرُوا إِذْ
کُنْتُمْ قَلیلاً فَکَثَّرَکُمْ وَ انْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الْمُفْسِدین (اعراف،
86)
و بیاد بیاورید زمانی را که افراد کمی بودید و او شما را فزونی داد.
به اموال و فرزندهای زیاد شما را مددها بخواهیــــــم داد
نمائیم تعدادتــان را فزون که پیروز گردید بی چند و چون
علامه طباطبایی (ره) در ذیل این آیه می فرمایند: «در این جمله
مردم را به یاد یکی از نعمت های بزرگ خدا می اندازد و آن مسئله ازدیاد نسل است. انسان
بر خلاف سایر حیوانات زندگیش اجتماعی است، پس واضح است که برای چنین موجودی کثرت افراد،
نعمت بسیار بزرگی است، چون هرچه افراد اجتماعش افزوده شود نیروی اجتماعیش بیشتر و فکر
و اراده و عمل آن قوی تر می گردد و به دقایق بیشتر و باریک تری از حوائج پی برده و
در حل مشکلات و تسخیر قوای طبیعت راه حل های دقیق تری را پیدا می کند.
روی این حساب مسئله ازدیاد نسل و اینکه عدد افراد بشر به تدریج
رو به فزونی می گذارد خود یکی از نعمت های الهی و از پایه ها و ارکان تکامل بشر است.
آری، هیچ وقت یک ملت چند هزار نفری نیروی جنگی و استقلال سیاسی و اقتصادی و قدرت علمی
و ارادی و عملی یک ملت چند میلیونی را ندارد». (المیزان، ج8، ص 238)
7- آیاتی که
قتل فرزندان را به خاطر فقر نهی کرده:
الف- وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَهَ إِمْلاقٍ نَحْنُ
نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیرا (اسرا، 31)
و فرزندان خود را از ترس تهیدستی نکشید، چون که ما آنها را و
شما را روزی می دهیم، حقا کشتن آنان گناهی و خطایی بزرگ است.
ب- قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ
تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ
مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما
ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ
بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون (انعام، 151)
بگو: بیایید برایتان بخوانم آنچه پروردگارتان بر شما حرام کرد،
که [شما را فرمود] چیزى به او انباز مگیرید و به پدر و مادر نیکى [کنید] و از [ترس]
تهیدستى، فرزندانتان را مکشید، ما شما را و ایشان را روزى مى دهیم، و نزدیک مشوید
به زشتیها آنچه از آن پیداست و آنچه پنهان است- و کسى را که خدا حرام کرد، مکشید مگر
بحق- این است آنچه [خدا] شما را بدان توصیه کرد، باشد که شما بیندیشید.
مبادا که فرزند خود را کشید از اینکه مبادا فقیری کشید
که ما خوش از خوان بی انتها بر آنهاببخشیم رزق و غذا
ج- قَدْ خَسِرَ الَّذینَ قَتَلُوا أَوْلادَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ
عِلْمٍ وَ حَرَّمُوا ما رَزَقَهُمُ اللَّهُ افْتِراءً عَلَى اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا وَ
ما کانُوا مُهْتَدین (انعام، 140)
حقا خسارت کرده اند کسانی که از روی سفاهت و نادانی اولادشان
را کشتند و از روی افتراء آنچه را که خدا به ایشان روزی کرده، برخورد حرام کردند، همانا
گمراه شده اند و از هدایت یافتگان نیستند.
بین اعراب جاهلی دو نوع کشتن فرزند مرسوم بوده است:
1- کشتن فرزند
به طور کلی، چه پسر و چه دختر به خاطر ترس از قحطی:
«قَدْ خَسِرَ الَّذینَ
قَتَلُوا أَوْلادَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ حَرَّمُوا ما رَزَقَهُمُ اللَّهُ
افْتِراءً عَلَى اللَّهِ قَدْ ضَلُّوا وَ ما کانُوا مُهْتَدین (اسرا، 31)
2- کشتن دختران
بالخصوص که آنها را زنده دفن می کردند:
وَ إِذَا الْمَوْؤُدَهُ سُئِلَت. بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَت (تکویر،
8و9)
از دختران زنده به گور شده سوال می شود که به چه گناهی کشته شدند.
بپرسند زان دختران در حضور از آنها که گشتند زنده به گور
که آنها بی گنه دختران بی پناه بکشیدشان بر کدامین گنــــاه
علامه طباطبایی در تفسیر آیه ی «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا
جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلى أَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ
لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنینَ وَ لا یَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَ لا یَأْتینَ بِبُهْتانٍ
یَفْتَرینَهُ بَیْنَ أَیْدیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ وَ لا یَعْصینَکَ فی مَعْرُوفٍ
فَبایِعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیم (ممتحنه،
12) فرموده اند:
«بالواد و غیره و اسقاط
الاجنه»
یعنی بچه های زنده را زیر خاک نکنید و یا بطریق دیگری نکشید
و جنین خود را سقط ننمائید.
یکی از گناهان کبیره که عقابش ، خلود در جهنم است کشتن مسلمانی
است از روی عمد و در این مسئله جای هیچ تردیدی نیست و ادله اربعه (کتاب، سنت، اجماع،
عقل) آن را تایید می کند:
«مَنْ قَتَلَ نَفْساً
بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً وَ
مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمیعاً (مائده، 32)
هرکس دیگرى را بکشد بى آنکه [مقتول] کسى را کشته یا در زمین
فتنه انگیخته باشد چنان است که همه مردم را کشته، و آنکه یک تن را زنده گذارد [از مرگ
نجات دهد] گویى همه مردم را زنده کرده باشد.
رسول خدا (ص) در جریان بیعت زنان مکه به چند شرط از آنها بیعت
گرفت که یکی از آنها این بود: ولا تقتلن اولادکن (فرزندان خود را نباید بکشید)
(هر آن کس که دندان دهد،
نان دهد)
و ازدواج و فرزندآوری موجب جلب روزی است و تعداد زیاد فرزندان
نعمت است و ما حق کشتن فرزندان (جنین و غیر جنینن) را نداریم.
تذکر پایانی: در قرآن پیامبری که به صراحت تعداد فرزندانش ذکر
شده حضرت یعقوب (ع)هستند که فرزندان ایشان دوازده نفر است.
سنت معصومین علیهم السلام که خود شامل دو بخش است:
1- قول معصومین
و گفتار آنها که برای ما حجت است و باید به آن عمل کنیم.
2- عمل معصومین:
چون معصومین برای ما الگو و اسوه هستند و فعل و کار آنها برای ما حجت است.
در بخش اول (قول معصومین)، مسائلی چون اصل ازدواج، رابطه ی ازدواج
و خوش اخلاقی، نهی از تجرد، ازدواج با زن ولود، افتخار پیامبر به تعداد زیاد فرزندان،
رابطه ی فرزند و رزق او، نهی از عزل، نقد روایت (قله العیال احد الیسارین)، فضیلت بارداری
مورد بررسی قرار گرفته است و در بخش دوم عمل معصومین و تعداد فرزندان آنان به تفکیک
بررسی شده است.
روایاتی که از معصومین
علیه السلام در این باب رسیده را می توان به چند دسته تقسیم کرد:
1- روایاتی
که از اصل ازدواج را خوب و موجب جلب روزی می داند مثل:
الف- امام صادق (ع) فرمودند: مردی به حضور پیامبر شرفیاب شد
و از تنگدستی شکایت کرد. حضرت فرمودند: (ازدواج کن)؛ و چون ازدواج کرد روزیش زیاد شد.
(وسایل الشیعه، کتاب نکاح باب 11 )
ب- در حدیث دیگری در کتاب کافی روایت شده، اسحاق بن عمار از
صحت روایت فوق از حضرت سوال کرد، حضرت فرمود: هو حقٌ، ثم قال: الرزق مع النساء والعیال:
بله این روایت حق است، روزی با زن و فرزندان است. (وسایل الشیعه، کتاب نکاح باب 11)
ج- امام صادق (ع) فرمدند: مردی خدمت پدرم حضرت امام باقر (ع)
آمد، پدرم به او فرمود: آیا زن داری؟ گفت: نه. پدرم فرمود: دوست ندارم که تمام دنیا
و آنچه در آن است را داشته باشم ولی یک شب بدون زن سپری کنم. بعد فرمودند: دو رکعت
نماز را که شخص متاهل بجای می آورد با ارزش تر و با فضیلت تر است از شخص مجردی است
که تمام شب را به عبادت گذرانده و تمام روز را روزه داری می کند. (کافی، طبع دارالحدیث،
ج 10. ص 584)
2- روایاتی
که ازدواج را موجب خوش خلقی معرفی می کنند:
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: مردان عزب را زن دهید زیرا با این
کار خداوند اخلاق آنها را نیکو کرده و روزیشان را زیاد می کند و بر جوانمردی آنان می
افزاید. (میزان الحکمه، حدیث 784)
3- از سوی
دیگر ما روایاتی داریم که مجرد بودن را به شدت نکوهش کرده است؛ مانند روایات ذیل:
پیامبر خدا (ص) فرمودند: شِرَارُکُمْ عُزَّابُکُمْ وَ أَرَاذِلُ
مَوْتَاکُمْ عُزُّابُکُم
بدترین شما مجردهای شما هستند و پست ترین مردگان شما مجردهای شما هستند.
4- روایاتی
که توصیه می کند برای ازدواج زنی را انتخاب کنید که فرزند زیاد بیاورد و از ازدواج
با زن نازای زیبا نهی شده است.
مثل روایات ذیل: (وسایل الشیعه، موسسه آل البیت، چاپ بیروت،
ج20، ص55-53)
الف- قال النبی: تزوجو الودود فانی مکاثر بکم الانبیاء یوم القیامه
با زنی ازدواج کنید که شما را دوست بدارد و بسیار بچه بزاید
چون من در قیامت به فزونی امتم بر دیگر پیامبران افتخار می کنم.
ب- پیامبر اکرم (ص) فرمودند: تَزَوَّجُوا بِکْراً وَلُوداً وَ
لَا تَزَوَّجُوا حَسْنَاءَ جَمِیلَهً عَاقِراً فَإِنِّی أُبَاهِی بِکُمُ الْأُمَمَ
یَوْمَ الْقِیَامَه:
با زنی ازدواج کنید که باکره و بسیار بچه زا باشد و با زن زیبای
نازای نیکو ازدواج نکنید، همانا من به فزونی شما در قیامت افتخار می کنم.
ج- قال النبی (ص) إِنَ خَیْرِ نِسَائِکُمْ الْوَلُودَ الْوَدُودَ
وَ الْعَفِیفَهَ
همانا بهترین زنان شما زنانی هستند که بسیار بچه زا، مهربان
و با عفت باشند.
د- امام زین العابدین (ع) فرمودند: اعْلَمُوا أَنَ السَّوْدَاءَ
إِذَا کَانَتْ وَلُوداً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الْحَسْنَاءِ الْعَاقِر
بدانید همانا زن سیاه چهره ای که فرزند زیاد بیاورد نزد من محبوب
تر است از زنی که زیباست ولی نازا.
هـ- قال النبی (ص) ألا أخبرکم بنسائکم من أهل الجنّه؟ الودود
الولود الوود
آیا نمی خواهید شما را خبر دهم که کدامیک از زنان شما اهل بهشت
است؟
زنی که شوهر دوست، بسیار بچه زا و وفادار باشد.
[لازم به ذکر است که
(ولود) در عربی صیغه ی مبالغه است یعنی زنی که فرزند زیاد بیاورد و ازدواج با چنین
زنی توصیه شده است.
5- روایاتی
که تعداد زیاد فرزند را موجب افتخار پیامبر می داند:
کتاب خصال، حدیث اربعماۀ از مولا امیرالمومنین:
تَزَوَّجُوا فَإِنَّ التَّزْوِیجَ سُنَّهُ رَسُولِ اللَّهِ
ص- فَإِنَّهُ کَانَ یَقُولُ مَنْ کَانَ یُحِبُ أَنْ یَتَّبِعَ سُنَّتِی فَإِنَّ مِنْ
سُنَّتِیَ التَّزْوِیجَ وَ اطْلُبُوا الْوَلَدَ فَإِنِّی مُکَاثِرٌ بِکُمُ الْأُمَمَ
غَداً وَ تَوَقَّوْا عَلَى أَوْلَادِکُمْ مِنْ لَبَنِ الْبَغِیِّ مِنَ النِّسَاءِ وَ
الْمَجْنُونَهِ فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعْدِی.
ازدواج کنید، زیرا که تزویج سنت رسول خدا صل الله علیه و آله
است چون او چنین فرمود:
کسی که دوست دارد از سنت من پیروی کند بداند که از سنت من ازدواج
است. و دنبال پیدا کردن فرزند باشید چون که من در فردای قیامت با تعداد زیاد شما امّت
مسلمانان می خواهم بر سایر امت ها افتخار کنم.
6- روایاتی
که ولادت فرزند از طرف والدین مومن را موجب سنگینی زمین به لااله الاّ اللّه می داند:
قال النبّی (ص): مَا یَمْنَعُ الْمُؤْمِنَ أَنْ یَتَّخِذَ أَهْلًا
لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ نَسَمَهً تُثْقِلُ الْأَرْضَ بِلَا إِلَهَ إِلَّا
اللَّهُ
چه چیز از مومن مانع می شود که برای خود زوجه ای بگیرد، به امید
اینکه خداوند ذی روحی را نصیب او کند تا زمین را به لا اله الّا اللّه سنگین کند؟
نکته: توصیه و تشویق پیامبر اکرم (ص) به ازدیاد جمعیت در زمان
رفاه مسلمین نبوده، بلکه در زمانی بوده که انصار و مجاهدین از امکانات اندک زندگی استفاده
می کردند و در جنگ های پیاپی توان اقتصادی مردم به شدت تحلیل رفته بود.
7- روایاتی
که رزق فرزند را با خدا می داند:
الف- امام رضا (ع) فرمودند: امام کاظم (ع) فرمودند که امام صادق
(ع) سراغ یکی از یاران خود را گرفتند، گفتند مریض است. حضرت به عیادتش رفتند و دیدند
ناراحت است؛ فرمودند: گمانت را به خدا خوش کن. گفت: به خدا خوش گمانم، غم و غصه ام
به خاطر دخترانم است.
فرمودند: به همان کسی که امیدواری نیکی هایت را چند برابر کند
و گناهانت را محو کند، درباره ی دخترانت نیز به او اعتماد کن. نشنیده ای که پیامبر
فرمودند: وقتی از سدرۀ المنتهی عبور می کردم، دیدم از شاخه ها و میوه های آن روغن،
عسل، آرد سفید و… بیرون می آید و به سمت زمین می رود؛ از خودم پرسیدم اینها کجا می
رود؟ ندا رسیده که یا محمد! اینها را قرار داده ام رزق و روزی دختران و پسران مومن
امت تو، اینها نباید ناراحت بشوند برای فرزندانشان، من همینطور که اینها را آفریده
ام رزقشان را هم می دهم. (عیون اخبار الرضا، ج2، ص 4)
ب- بکر بن صالح گوید: برای امام کاظم (ع) نوشتم که پنج سال است
که از بچه دار شدن پرهیز دارم و این به دلیل عدم تمایل همسرم به فرزند دار شدن است.
همسرم می گوید: به علت تنگدستی، رسیدگی و پرورش فرزندان برایم سخت است؛ نظر شما چیست؟
حضرت برایم نوشتند: اُطلب الولد فانّ اللّه عزّوجلّ یرزقهم؛ در پی فرزند باش، خداوند
آنان را روزی می دهد.
8- روایاتی
که عزل ( اینکه مرد در هنگام آمیزش نطفه خود را خارج از رحم بریزد) را نهی کرده است:
الف- از رسول خدا درباره ی عزل پرسیدند، حضرت فرمود: ذاک اَلوَأَدُ
الخفیُّ
اینکار زنده به گور کردن و کشتن بچه است ولی بصورت پنهانی.
-همچنین اگر نطفه منعقد
شود، اگر جنین در هر مرحله ای بصورت عمدی سقط شود، دیه دارد که باید قاتل بپردازد.
همچنین قاتل باید کفاره هم بدهد که مراتب دیه به شرح ذیل است.
الف- اگر نطفه بصورت علقه باشد و سقط شود 40 دینار طلا دیه دارد.
ب- اگر نطفه بصورت مضغه باشد و سقط شود 60 دینار طلا دیه دارد.
ج- اگر بصورت استخوان درآید و سقط شود 80 دینار طلا دیه دارد.
هـ- اگر در جنین روح دمیده شده باشد (چهارماهگی) دیه ی آن، دیه
ی انسان کامل است (1000 دینار طلا).
نکته: اسلام اجازه سقط جنین نمی دهد حتی اگر نطفه از زنا منعقد
شده باشد.
ب- پیامبر اکرم (ص) فرمودند: کسی که عزل را ترک کند و نطفه را
در جای خود قرار دهد برای او ثواب کسی است که از آن اجماع متولد شده و زندگی کرده و
در راه خدا به شهادت رسیده باشد، اگرچه از آن اجماع بچه ای متولد نشود. (احیاء العلوم،
ج4. ص 242 )
9- اینکه عده
ای برای رجحان کاهش فرزند به روایت نهج البلاغه استدلال کرده اند که (قلّۀ العیال احدُ
الیسارین) باید گفت:
اولا: عیال در لغت به معنی فرزند نیست، بلکه به معنای کسی است
که مخارج او با سرپرست است؛ اعم از زن، پدر، و حتی مهمان.
ثانیا: قلّه که به معنای (کمی) است نسبی بوده و به معنای دو
فرزند نیست.
ثالثا: حضرت قبل از این حکمت می فرمایند: تَنْزِلُ الْمَعُونَهُ
عَلَى الْقَوْمِ عَلى قَدْر الْمَئُونَه
کمک و مساعدت به مقدار مؤونه و مخارج لازم فرود می آید و این
یعنی هر قدر مخارج شما زیاد باشد، کمک الهی نیز به همان نسبت نازل می شود.
10- در روایات
ما، هیچ موردی یافت نمی شود که درباره ی فرزند یک مسلمان فرموده باشند این فرزند نقمت
است، عامل بلاست، عامل مصیت است، نبودنش بهتر است؛
بلکه هرجا صحبتی از فرزند آمده، بدون هیچ قیدی وجود فرزند را
چه دختر و چه پسر موجب حسنه و نعمت و کمک کار برای رشد جامعه شمرده اند، مانند روایات
ذیل:
الف– دختران حسنه و نیکی هستند و پسران نعمت. (کافی، ج6. ص6)
ب- امام حسن عسگری (ع) فرمودند: نِعْمَ الْعَضُدُ الْوَلَد.
فرزندان چه خوب بازویی و کمک کاری هستند.
ج- امام سجاد (ع) فرمودند: نعم الشی الولدُ، اِن عاش فدعاءٌ
حاضر و اِن مات فشفیع سابق.
بچه چیز خوبی است، اگر زنده باشد دعای حاضر است و اگر فوت کرد
شفاعت کننده ای است که زودتر رفته است.
نکته: در کتاب شریف «وسائل الشیعه» بابی است که در آن 14 حدیث
درباره ی استجابت طلب فرزند و تکثیر اولاد آمده است.
11- از آنجا
که در صدر اسلام نسبت به دختران نگاه منفی وجود داشته و در طول تاریخ نیز به زنان ظلم
زیادی شده است، در اینجا لازم است نظر اسلام درباره ی فرزندان دختر بیان شود.
در اینجا دو روایت کافی است:
الف- پیامبر اکرم (ص) فرمودند: نِعْمَ الْوَلَدُ الْبَنَاتُ
مُلْتفَاتٌ مُجْهَدَاتٌ مُؤْنِسَاتٌ مقلیات [مُفَلِّیَاتٌ] مُبَارَکَات
دختران چه فرزندان خوبی هستند؛ مهربان، مددکار، مونس انسان،
تمیزکار و با برکت هستند.
ب- یکی از یاران امام صادق (ع) دختر دار شده بود و خیلی ناراحت؛
امام صادق (ع) به او فرمود: اگر خداوند به تو وحی می کرد که تو جنس بچه ات را انتخاب
کنی یا من انتخاب کنم؟ تو چی می گفتی؟ گفت: می گفتم تو انتخاب کن، حضرت فرمود: خدا
هم الان برای تو انتخاب کرده. سپس فرمودند: آن جوانی که حضرت خضر او را کشت، به جای
او خداوند دختری به آن والدین داد که هفتاد پیامبر از نسل او به دنیا آمد.
نکته: در کتب حدیثی اصلی ما مانند «کافی» و «بحارالانوار» و…
فصلی هست به نام «فضل البنات» یعنی فضیلت دختران.
12- روایاتی
که زن باردار را مثل مجاهد فی سبیل الله می داند. مانند:
قال النبی (ص): إِذَا حَمَلَتِ الْمَرْأَهُ کَانَتْ بِمَنْزِلَهِ
الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْمُجَاهِدِ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِذَا
وَضَعَتْ کَانَ لَهَا مِنَ الْأَجْرِ مَا لَا تَدْرِی مَا هُوَ لِعِظَمِهِ فَإِذَا
أَرْضَعَتْ کَانَ لَهَا بِکُلِّ مَصَّهٍ لعِدْل عِتْقِ مُحَرَّرٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ،
فَإِذَا فَرَغَتْ مِنْ رَضَاعِهِ ضَرَبَ مَلَکٌ کَرِیمٌ عَلَى جَنْبِهَا، وَ قَالَ:
اسْتَأْنِفِی الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکِ. (امالی صدوق، ص 496. حدیث 678)
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
زمانی که زن باردار می شود، به منزله کسی است که روزه دار و قیام کننده ی در
راه حق و مجاهد با جان و مال در راه خداست، پس زمانی که وضع حمل کرد اجر او آنقدر زیاد
است که اجر آن را کسی نمی داند و وقتی به فرزند شیر داد برای هر مکیدن فرزند مثل کسی
است که بنده ای از نسل حضرت اسماعیل (ع) را آزاد می کند و زمانی که از شیر دادن فارغ
شد فرشته ای به پهلوی او زده و می گوید: عملت را از سر گیر، همانا خداوند تو را بخشید.
13-روایاتی
که وجود فرزند در خانه را موجب برکت می داند. مانند:
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: خانه ای که در آن کودکی نباشد برکت
ندارد. (روضه الواعظین، ص 369)
***
از مجموعه مطالب این بخش به این نتیجه می رسیم که ائمه علیه
السلام اصل ازدواج و فرزند آوری را به روشهای مختلف تشویق کرده اند و به مردم گوشزد
کرده که ازدواج برکات زیادی دارد و رزق زن و فرزند از ناحیه ی خدا و او رزاق است.
در بخش دوم از این فصل به عمل معصومین در باب تعداد فرزند توجه
می کنیم و اینکه معصومین علیهم السلام چه تعداد فرزند داشته اند.
لازم به ذکر است آمار تعداد فرزندان معصومین علیه السلام از
کتاب معتبر منتهی الآمال، نوشته شیخ عباس قمی می باشد. (منتهی الآمال، انتشارات نسیم
حیات، چاپ آرمان، چاپ اول 1382):
1- پیامبر
اکرم (ص) از حضرت خدیجه شش فرزند به نامهای طاهر، قاسم، فاطمه (س)، ام کلثوم، رقیه
و زینب داشتند و از ماریه قبطیه، ابراهیم متولد شد، پس در مجموع حضرت هفت فرزند داشتند.
2- شیخ مفید
گوید: حضرت امیرالمومنین 27 فرزند داشتند؛ مثل امام حسن علیه السلام، امام حسین علیه
السلام، زینب، ام کلثوم، عباس علیه السلام، محمد حنفیه و…
3- شیخ مفید
تعداد فرزندان امام حسن علیه السلام را هشت پسر و هفت دختر گفته که در مجموع پانزده
فرزند می شوند (البته بیشتر از این تعداد هم نقل شده است).
4- امام حسین
علیه السلام شش فرزند داشتند.
5- شیخ مفید
و صاحب «فصول المهّمه» تعداد فرزندان امام زین العابدین علیه السلام را پانزده نفر
گفته اند.
6- تعداد فرزندان
امام باقر علیه السلام بنا بر نقل شیخ مفید و طبرسی هفت نفر می باشند.
7- شیخ مفید
فرزندان امام صادق علیه السلام را ده تن گفته است.
8- در تعداد
فرزندان امام کاظم علیه السلام اختلاف است؛ شیخ مفید گفته تعداد فرزندان امام کاظم
(ع) 37 نفر می باشند.
9- معروف است
که امام رضا علیه السلام فقط یک فرزند داشتند و ایشان امام جواد علیه السلام است.
10- سید فاضل
حسینی مدنی گوید: امام جواد علیه السلام هشت فرزند داشتند.
11- تعداد فرزندان
امام هادی علیه السلام را پنج تن شمرده اند.
12- مشهور است
که امام حسن عسگری علیه السلام فقط یک فرزند داشتند که ایشان همان امام زمان عجل الله
تعالی فرجه می باشند.
نکته: لازم به ذکر است که متوسط تعداد فرزندان برای هریک از
معصومین علیه السلام حدود 11.6 فرزند می باشد.
نتیجه این می شود که هرچند در صدر اسلام وضع اقتصادی عموم مسلمانان
مناسب نبوده و در طول قرون بعدی نیز شیعیان و ائمه سلام الله علیهم زیر فشار اقتصادی
بوده اند، با این وجود امامان ما دارای تعداد فرزند زیاد بوده و این الگوی مناسبی برای
ما شیعیان می باشد.
عمل معصومین حجت را بر ما تمام کرده و راه هرگونه عذر و بهانه
ای را برای ما بسته است. امید که بتوانیم با عمل و رفتار خود موجبات خشنودی حضرت ولیّ
عصر ارواحنا فداه را فراهم کنیم.
***
دل می رود ز دستم، صاحب دلان خدا را
در آتشی فکندند، هم ما و هم شما را
تنظیم نسل خواندند مرگ خموش انسان
شهر رفاه گفتند ، ده کور ناکجا را
جای صدای اطفال، صوت سگ و پیانو
کردند باز و بستند زیباترین صدا را
گفتند: یک دو کودک تا تربیت توان کرد
بی تربیت شمردند اجداد و نسل ما را
کافیست بهر هر کف، یک یا دو بند انگشت
از دست ما بریدند انگشت های ما را
منابع:
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- وسایل الشیعه
موسسه آل البیت، چاپ بیروت، طبع اول 1413 هجری
4- اصول کافی،
کلینی طبع دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم 1375 هجری شمسی
5- میزان الحکمه،
محمدی ری شهری، دارالحدیث، چاپ پنجم 1384
6- خصال شیخ
صدوق، انتشارات نبوغ، ترجمه ی صادق حسن زاده، چاپ اول 1392
7- عیون اخبار
الرضا، شیخ صدوق، نشر جهان، چاپ 1378هجری
8- کاهش جمعیت
ضربه ای سهمگین بر پیکر مسلمین، علامه سید محمد حسین طهرانی، چاپ اول 1415 هـ . انتشارات
علامه طباطبایی
9- احیاء العلوم،
محمد غزالی
10- امالی شیخ
صدوق، ناشر کتابچی، چاپ 1376
11- روضه الواعظین
12- منتهی الآمال،
شیخ عباس قمی، انتشارات نسیم حیات، چاپ اول 1382
13- تفسیر المیزان،
علامه سید محمدحسین طباطبایی، ترجمه محمد باقر موسوی، ناشر دفتر انتشارات اسلامی، چاپ
1374
14- فصلنامه
ی تخصصی مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی، شماره هشتم و دهم